Θέατρο, δημόσιος χώρος και η πολιτική της ασέβειας

 

Θέατρο, δημόσιος χώρος και η πολιτική της ασέβειας

Όταν μια πόλη αφήνει τον πολιτισμό απροστάτευτο και τους δημόσιους χώρους έρμαια της εμπορευματοποίησης, χάνει κάτι πολύ περισσότερο από παραστάσεις ή δέντρα: χάνει το συλλογικό πνεύμα και την κοινωνική συνοχή που κάνουν την πόλη ζωντανή. Από τη συζήτηση για τη μεταφορά ή όχι του Θεάτρου Ανατολικής Τάφρου, μέχρι την ανοχή στην παρενόχληση καλλιτεχνών — όπως στην παράσταση «Ο Θάνατος του Εμποράκου» με τον Βλαδίμηρο Κυριακίδη — η αδιαφορία δεν είναι τυχαία· είναι και αυτή πολιτική επιλογή.

Πάντως, για να είμαστε καθ’ όλα ειλικρινείς, το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη ενός θεάτρου μέσα στην πόλη — και μάλιστα ενός χώρου που προϋπήρχε των κατοικιών βραχυχρόνιας μίσθωσης και της ανεξέλεγκτης τουριστικής κίνησης, η οποία πλέον λειτουργεί σαν επιδημία και καθορίζει κάθε πτυχή της κοινωνικής και δημόσιας ζωής. Εδώ αξίζει να τονίσουμε ότι μια πόλη χωρίς κεντρικά προσβάσιμο θέατρο είναι μια πόλη για τους λίγους. Και ναι, το Θέατρο της Ανατολικής Τάφρου απέχει πολύ από το να είναι πραγματικά προσβάσιμο, για παράδειγμα, στα άτομα με αναπηρία· όμως θα μπορούσαν να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες ώστε αυτό να αλλάξει. Δυστυχώς, εκείνο που λείπει δεν είναι η τεχνική δυνατότητα αλλά η πολιτική βούληση. Αντίθετα, περισσεύουν οι τόνοι απαξίωσης, με ευθύνη της δημοτικής διοίκησης Σημανδηράκη, που επιχειρεί να πείσει τους δημότες για την αναγκαιότητα εφαρμογής σχεδίων που δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές τους ανάγκες — όπως συμβαίνει με το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας ή με τον «προσωρινό» χώρο στάθμευσης στο πρώην Στρατόπεδο Μαρκοπούλου. Με λίγα λόγια, το πρόβλημα είναι η άναρχη ανάπτυξη και η έλλειψη σοβαρού πολεοδομικού σχεδιασμού. Είναι η λογική που αφήνει τις ανάγκες και τις δραστηριότητες να αλληλοκαλύπτονται, να στριμώχνονται, να μπαίνουν σε ανταγωνισμό, μέχρι να δημιουργηθεί το ιδανικό σκηνικό για κοινωνικές συγκρούσεις: δημότες εναντίον επιχειρηματιών, καλλιτέχνες εναντίον κατοίκων, επισκέπτες εναντίον όλων. Με σωστό και διαφανή προγραμματισμό, πολλά από αυτά δεν θα είχαν φτάσει ποτέ στο σημείο της σύγκρουσης. Όμως εδώ, κάθε πρόβλημα αντιμετωπίζεται αποσπασματικά και κάθε «λύση» έρχεται σαν άλλοθι για να εξυπηρετήσει άλλες σκοπιμότητες.

Όσο για τις συμπεριφορές που βλέπουμε — είτε πρόκειται για φασαρίες σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, είτε για επικίνδυνη οδηγική συμπεριφορά, είτε για την καθημερινή κακομεταχείριση των δημόσιων υποδομών — δεν είναι τυχαίες. Αποτελούν προϊόν μιας κυρίαρχης κουλτούρας που καλλιεργεί την ασέβεια προς τον δημόσιο χώρο και τις συλλογικές ανάγκες. Μιας πολιτικής που αντιμετωπίζει τον χώρο της πόλης ως εμπόρευμα και όχι ως κοινό αγαθό· που μετρά την αξία της γης σε τετραγωνικά προς εκμετάλλευση και όχι σε ποιότητα ζωής. Η εμπορευματοποίηση και η πολιτική ασέβεια προς τον δημόσιο χώρο συνδέονται άμεσα με την κοινωνική ανισότητα και την κρίση της δημοκρατίας στην πόλη. Όταν οι ανάγκες των πολλών υποτάσσονται στα συμφέροντα των λίγων, η πόλη μετατρέπεται σε πεδίο σύγκρουσης και αποκλεισμών — αποκλεισμών που εκφράζονται όχι μόνο στην πρόσβαση στον πολιτισμό και το πράσινο, αλλά και στην ίδια την καθημερινή ζωή και τα δικαιώματα των πολιτών.

Η υπόθεση της μεταφοράς του Θεάτρου της Ανατολικής Τάφρου εκτός πόλης και η πιθανή εγκατάστασή του στο Άλσος των Αγίων Αποστόλων δεν αποτελεί απλώς τεχνικό ζήτημα χωροθέτησης. Είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής που θυσιάζει τους τελευταίους ελεύθερους χώρους πρασίνου στον βωμό της «ανάπτυξης» και της εμπορευματοποίησης. Κάθε φορά που η πόλη χάνει έναν τέτοιο χώρο, δεν χάνει μόνο δέντρα· χάνει ανάσα, χάνει συλλογική μνήμη, χάνει το δικαίωμα των πολιτών να ζουν σε έναν τόπο που τους ανήκει. Η δημιουργία ενός δεύτερου, μικρότερου θεάτρου στα προάστια της πόλης — όχι ως υποκατάστατο αλλά ως συμπλήρωμα του Θεάτρου της Ανατολικής Τάφρου — αποτελεί ευκαιρία για αποκέντρωση και κοινωνική δικαιοσύνη στην πρόσβαση στον πολιτισμό, ενισχύοντας παράλληλα τη ζωντάνια της πολιτιστικής ζωής σε ευρύτερη κλίμακα. Αυτό το θέατρο θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένη πρόσβαση μέσω δημόσιας συγκοινωνίας (λεωφορεία) και να σχεδιαστεί με σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον, δίνοντας ζωή και στους πιο απομακρυσμένους χώρους της πόλης. Όμως, καμία σοβαρή συζήτηση δεν μπορεί να υπάρξει όσο επιβάλλονται με εκβιαστικό και αυταρχικό τρόπο οι όροι που θέτει ο δήμαρχος της μειοψηφίας, Παναγιώτης Σημανδηράκης, με το εξωφρενικό δίλημμα «Θέατρο στους Αγίους Αποστόλους ή χάος».

Πάντως, για να επιστρέψουμε στα ζητήματα συμπεριφοράς, είναι κρίσιμης σημασίας το γεγονός ότι δεν βρέθηκε ούτε ένας άνθρωπος να απομακρύνει όσους παρενοχλούσαν τους ηθοποιούς. Αυτό δεν είναι απλώς μια ατυχής στιγμή· είναι ένδειξη αδιαφορίας και έλλειψης στοιχειώδους οργάνωσης. Η προστασία του πολιτισμού και η εξασφάλιση των συνθηκών για την ομαλή διεξαγωγή παραστάσεων, συναυλιών και προβολών ταινιών στα θερινά σινεμά της πόλης δεν είναι πολυτέλεια. Είναι θεμελιώδης υποχρέωση των δημοτικών αρχών — μια βασική ευθύνη απέναντι στους δημότες και στους εργάτες της τέχνης που, με κόπο και αφοσίωση, κρατούν ζωντανή την πολιτιστική ζωή. Αυτό απαιτεί συγκεκριμένο σχεδιασμό: πρόσληψη ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού για την τήρηση της τάξης, την πρόληψη παρενοχλήσεων και την προστασία τόσο των καλλιτεχνών όσο και του κοινού. Ιδανικά, το προσωπικό αυτό θα μπορούσε να ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα που προωθεί την ένταξη ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας (μεταξύ μας, πριν από χρόνια υπήρχε όντως κάποιος που έκανε συστάσεις για ησυχία· λογικά, δεν είμαι ο μόνος που το θυμάται, σωστά;). Κι έτσι θα αποκατασταθεί, στα μάτια ενός ευρύτερου κοινού εκτός Χανίων, η πληγωμένη —και άδικα— αξιοπιστία των κατοίκων αυτής της πόλης, που διαθέτουν θεατρική παιδεία και στηρίζουν με πάθος κάθε αξιόλογη καλλιτεχνική προσπάθεια.

Σε μια πόλη που θέλει να λέγεται πολιτισμένη, η διασφάλιση αυτών των συνθηκών δεν αφήνεται στην καλή θέληση του εκάστοτε διοργανωτή, ούτε στην τύχη. Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι ένα «προαιρετικό» στολίδι της πόλης αλλά ένα δημόσιο αγαθό. Και τα δημόσια αγαθά χρειάζονται φροντίδα και προστασία, για να είναι προσβάσιμα σε όλους και όλες.

Ειρηναίος Μαράκης