πορτρέτο: Μανώλης Αναγνωστάκης, το πολιτικό και υπαρξιακό αξεχώριστα

του Ειρηναίου Μαράκη 


    Ο Μανώλης Αναγνωστάκης υπήρξε μοναδική περίπτωση υπαρξιακού και πολιτικού ποιητή. "Ορθιος και μόνος" όπως ο ίδιος έγραφε, έδωσε το στίγμα του ανάμεσα στις δύσκολες και επικίνδυνες εποχές των οικονομικών ανταγωνισμών και του Ψυχρού, ενίοτε Θερμού, Πολέμου. Εποχές έντονων ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, αναμετάξυ δύο κόσμων - τόσο όμοιων και τόσο διαφορετικών - που εκείνα τα μαύρα χρόνια καθόριζαν την ίδια την ζωή, την ίδια την ύπαρξη ανθρώπων και κοινωνίας.
    Ενταγμένος, χωρίς δική του επιλογή, στο περιθώριο του ενός από τους δύο κόσμους, αγωνιστής και ελεύθερος παρέμεινε μέχρι τέλους. Μη κανονικός άνθρωπος απέναντι, μέσα και παράλληλα σε ένα πλήθος μη κανονικών ανθρώπων, σώπασε όταν έκρινε ότι "η δημοκρατία έθρεψε νέες πολιτικές ελπίδες" κι η "μεταπολίτευση έκλεισε τις πληγές του εμφυλίου" (Γιάννης Βούλγαρης) ίσως χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι ήταν θύμα αυταπατών που και η ίδια η επίσημη Αριστερά καλλιέργησε... Στο σχόλιο μας θα ασχοληθούμε με μια πλευρά της ποίησης του, γνωρίζοντας ότι κι η παραμικρή αναφορά οφείλει να σεβαστεί τον άνθρωπο Αναγνωστάκη. Εν τέλει χρειάζεται να αναγνωρίσουμε  ότι ο Αναγνωστάκης, ο πολιτικός και υπαρξιακός ποιητής αποτελεί μέρος της νεότερης κοινωνικής μας συνείδησης.
   Είναι εκπρόσωπος του συλλογικού πόνου της εποχής του και ένας φάρος για το τι πρέπει να προσέχουμε σήμερα όπου αντιμετωπίζουμε μια καινούργια κρίση του καπιταλιστικού συστήματος τόσο βαθιά σαν της δεκαετίας του 1920 και του 1930.


Στο περιθώριο του αριστερού κόσμου

   Δεν μπορούμε σε μια υποτυπώδη ανάλυση για τον ποιητή να μην προσέξουμε ότι ο Αναγνωστάκης υπήρξε στρατευμένος αριστερός ποιητής, όπως δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι στη περίπτωσή του το "στρατευμένος" δεν απηχεί τις όποιες γραφειοκρατικές απόψεις του πολιτικού γραφείου αλλά την έκφραση της αναγκαιότητας για την ανατροπή ενός σάπιου κόσμου - ουσία της σύγχρονης Αριστεράς - και απόψεις κριτικές έναντι αυτών των πολιτικών που ακόμα και σήμερα, ιδίως σήμερα, αρνούνται την προοπτική της αλλαγής. Ουσιαστικά μιλάμε για την άρνηση της επαναστατικής προοπτικής και της ανατροπής του καπιταλισμού από τις πρώην χώρες του κρατικού καπιταλισμού (ΕΣΣΔ) που σε εμάς εκφράζονται, δυστυχώς μέχρι σήμερα, από το ΚΚΕ. Σημείο στο οποίο πρέπει να παρατηρήσουμε,  άλλοι ομότεχνοί του υπέκυψαν (Ρίτσος) υποτιμώντας τον λαϊκό κόσμο και την ιδιοφυία τους ως ποιητών.
   Αντιθέτως, ο Αναγνωστάκης, όπως και ο Τάσος Λειβαδίτης άλλωστε, ήταν από τα πρόσωπα που η τότε κομματική ηγεμονία, αλλά ποτέ ηγεσία του χώρου, απέβαλε. Φυσικά ο ποιητής παρέμεινε ενταγμένος στην Αριστερά και στην υπόθεση της εργατικής τάξης. Μάλιστα, με αυτή την τροπή των πραγμάτων καθορίστηκε σε ένα βαθμό η τόσο γνώριμη ποιητική του ταυτότητα. Ως ποιητής ακόμα κατάφερε να αφομοιώσει τα μοντερνίστικα ρεύματα (όπου μοντερνισμός σημαίνει απαίτηση για εξήγηση και αλλαγή του κόσμου μας) και να μπολιάσει την ποίηση μας με την σύγχρονη υπαρξιακή αναγκαιότητα συνδυάζοντας την με την "ειρωνεία του Καβάφη και την σαρκαστική διάθεση του Καρυωτάκη" (Ευριπίδης Γαραντούδης). Αποτέλεσμα μια ξεκάθαρη ποιητική παρουσία, που όχι μόνο συμπυκνώνει τις πιο σημαντικές ιστορικές και κοινωνικές μαρτυρίες του στιγματισμένου ελληνικού κοινωνικού χώρου αλλά εξυπηρετεί την ανάγκη μας για λογοτεχνία πέρα "απ΄ τις γραμμές των οριζόντων".

   Η σύγχρονη Αριστερά (ρεφορμιστική και επαναστατική) αν θέλει να οργανώσει τις μάχες μέχρι τέλους δεν θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να θυσιάσει καμμία δυνατότητα ανατροπής για χάρη κάποιας κοντόφθαλμης ανάλυσης που θα φέρει το εργατικό κίνημα πίσω από τις ανάγκες και τις κατακτήσεις του. Πισωγύρισμα σημαίνει πιθανή ήττα κι αυτό συνεπάγεται διωγμούς αγωνιστών, απογοήτευση, επικράτηση των δυναμέων της αντίδρασης και του κεφαλαίου. Γιατί θέλουμε οι ποιητές μας και οι άνθρωποι της τάξης μας να δημιουργούν μέσα σε καθεστώς ελευθερίας και όχι μέσα σε κλίμα φόβου. Ο Αναγνωστάκης κι η γενιά του ελπίζω να είναι οι τελευταίοι που έζησαν μια τέτοια περίοδο ήττας και αυταπατών. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε τον κόσμο και την πορεία μας. Θα το τολμήσουμε;

 Χανιά 19/7/2012