Η σιωπή γύρω από τα αληθινά θύματα

 

Η σιωπή γύρω από τα αληθινά θύματα

Το ερώτημα γιατί όλοι ασχολούνται με τη 16χρονη που μαχαίρωσε και όχι με τη 14χρονη που μαχαιρώθηκε δεν αποτελεί ένα ρητορικό σχήμα, ούτε κάποια επικοινωνιακή υπερβολή αλλά ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο συγκροτείται ο δημόσιος λόγος - εντός κι εκτός των κοινωνικών δικτύων - και ιεραρχείται η κοινωνική ευαισθησία μέσα από τα φίλτρα των μέσων ενημέρωσης και της κυρίαρχης πολιτικής αφήγησης.

Δεν είναι η πρώτη φορά, που ο δημόσιος λόγος επιλέγει συστηματικά να εστιάσει στον θύτη και όχι στο θύμα, όχι για λόγους ουσιαστικής κατανόησης της βίας, αλλά για λόγους θεάματος και διαχείρισης του φόβου, καθώς ο δράστης, ιδίως όταν είναι ανήλικος και μάλιστα κορίτσι που αποκλίνει από το στερεότυπο της πειθαρχημένης και παθητικής νεότητας, προσφέρεται για έντονη δραματοποίηση, για ψυχολογικές αναγνώσεις και για την επιπόλαιη ηθικολογική κατασκευή ενός προσώπου ή ενός παραδείγματος, αν θέλετε, που είναι ικανό να σηκώσει πάνω του όλη την κοινωνική αγωνία, την ίδια στιγμή που το θύμα απογυμνώνεται από κάθε αφήγηση και μετατρέπεται σε ένα απλό περιστατικό βίας, χωρίς φωνή, χωρίς συνέχεια και χωρίς πολιτικό και, κυρίως, κοινωνικό βάρος. Κατά τη γνώμη μου, η μετατόπιση αυτή δεν αποτελεί μια ουδέτερη διαδικασία αλλά λειτουργεί ως ένας μηχανισμός αποφυγής των συλλογικών ευθυνών, αφού είναι πολύ πιο εύκολο να μιλήσει κανείς για ατομική παρέκκλιση, για οικογενειακά προβλήματα και για μια - γενική κι αόριστη - κρίση αξιών, παρά να σταθεί απέναντι στο γεγονός ότι ένα παιδί δεκατεσσάρων ετών δέχτηκε ακραία βία μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που υποτίθεται ότι διαθέτει εκπαιδευτικά ιδρύματα και θεσμούς προστασίας των ανηλίκων, κοινωνικές υπηρεσίες και μηχανισμούς πρόληψης, που στην πράξη αποδεικνύονται ανεπαρκείς ή ανύπαρκτοι με ευθύνη της κεντρικής εξουσίας και της κυβέρνησης.

Υπενθυμίζεται ότι το αιματηρό επεισόδιο στο κτίριο που συστεγάζεται το 15ο και το 60ο Γυμνάσιο σημειώθηκε την πρώτη ημέρα της κοπέλας που χτύπησε με το μαχαίρι την 14χρονη, καθώς της είχε γίνει αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, ενώ στο προηγούμενο σχολείο της φέρεται να είχε μαχαιρώσει άλλα δύο παιδιά. Τόσο τον περασμένο Οκτώβριο όσο και τον Ιούλιο η ανήλικη συνελήφθη για επιθέσεις και οπλοκατοχή. Το περιστατικό που ξεχωρίζει είναι αυτό που συνέβη στις 27 Ιουλίου στην Αθήνα, όταν η 16χρονη συνελήφθη για επίθεση σε βάρος μιας μαθήτριας με μαχαίρι. Όπως εξήγησαν καλά ενημερωμένες πηγές, τότε η ανήλικη επιτέθηκε σε πρώην συμμαθήτριά της με ένα κουζινομάχαιρο και την τραυμάτισε στην πλάτη, ενώ στη συνέχεια ανέφερε πως απλώς ήθελε να την εκφοβίσει.

Αξίζει να αναφερθεί, ότι στη συγκεκριμένη συζήτηση υπάρχει μια σαφής έμφυλη και ταξική διάσταση, καθώς ένα κορίτσι που ασκεί βία αντιμετωπίζεται ως απειλή ενώ ένα κορίτσι που τη δέχεται θεωρείται σχεδόν σαν φυσιολογικό αποτέλεσμα της κοινωνικής πραγματικότητας, με αποτέλεσμα η παθητικότητα του θύματος να περνά απαρατήρητη και η ενεργητικότητα της ανήλικης δράστριας να οδηγεί στην πλήρη εξαφάνιση της δεκατετράχρονης από τον δημόσιο διάλογο. Παράλληλα, η συζήτηση μετατοπίζεται μεθοδικά από την ανάγκη προστασίας στην απαίτηση για την αναγκαιότητα της καταστολής, καθώς η συζήτηση γύρω από την μαχαιρωμένη δεκατετράχρονη θα επέβαλλε μια συζήτηση, οπωσδήποτε χρήσιμης, για τα δικαιώματα των παιδιών, για την πρόληψη, για την κοινωνική πολιτική και τη φροντίδα. Αντίθετα, η μέχρι υπερβολής ενασχόληση του κοινού, των ΜΜΕ και των κοινωνικών δικτύων με τη δεκαεξάχρονη επιτρέπει την εύκολη επίκληση για περισσότερη αστυνόμευση, για αυστηρότερες ποινές και καταδίκες που αποτελούν απλές λύσεις, επικοινωνιακά και πολιτικά ακίνδυνων για το κυρίαρχο σύστημα. Με λίγα λόγια, η κοινωνία και ο δημόσιος λόγος δείχνουν να αντέχουν περισσότερο την οργή από την ευθύνη - του ανύπαρκτου κοινωνικού κράτους αλλά και των πολιτών, καθώς είναι πιο εύκολο να καταδικάσεις έναν ανήλικο δράστη, παρά να κοιτάξεις κατάματα τον νεανικό πόνο και τις συνθήκες που τον γεννούν και τον αναπαράγουν.

Όσο, λοιπόν, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη δεκαεξάχρονη και αφήνει στο περιθώριο τη δεκατετράχρονη, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν αφορά την προστασία και διαπαιδαγώγηση των νέων ανθρώπων αλλά για μια διαδικασία που μετατρέπει τη βία σε θέαμα, μεταθέτει τις ευθύνες κάπου αλλού και τέλος, καθιστά τα πραγματικά θύματα αόρατα, και αυτή η κατάσταση συνιστά από μόνη της μια δεύτερη μορφή βίας.

Ειρηναίος Μαράκης