Μίκης Θεοδωράκης: Από το βουνό στον εθνικό βούρκο της Πλ. Συντάγματος;
ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ - ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΒΟΥΡΚΟ ΤΗΣ ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ; *
Σχόλιο, επιμέλεια: Ειρηναίος Μαράκης
▪️«Μάχομαι τον φασισμό, και πιο πολύ στην πιο επικίνδυνη μορφή του: την αριστερόστροφη, τις ομαδούλες των τρομοκρατών».
Ο Μίκης Θεοδωράκης – που πέθανε σήμερα σε ηλικία 96 ετών – σε ακροδεξιό, ρατσιστικό, φιλοπολεμικό, φασιστικό, αντιαριστερό-αντικομμουνιστικό παραλήρημα κατά την περίοδο των κινητοποιήσεων για τη Μακεδονία και σε παρουσία του σε συλλαλητήριο, όπου βρέθηκε να στέκει δίπλα σε μέλη της Χρυσής Αυτής. [https://www.kathimerini.gr/society/947992/i-omilia-toy-miki-theodoraki-stin-plateia-syntagmatos/]
Όταν ρωτήθηκε για το θέμα, ο Μίκης Θεοδωράκης προσπάθησε αρχικά να το υποβαθμίσει τονίζοντας ότι ο αριθμός των μελών της ακροδεξιάς οργάνωσης ήταν μικρός σε σχέση με το συνολικό πλήθος που βρισκόταν στη διαδήλωση. «Η Χρυσή Αυγή ήταν 200-300. Όταν είναι 1 εκατομμύριο ο κόσμος τι σημασία έχει;» είπε και πρόσθεσε: «Θα μου πείτε… γιατί τη Χρυσή Αυγή που αγαπούν την πατρίδα; Ναι την αγαπούν αλλά με ένα τρόπο εριστικό. Είναι η πατρίδα και όλοι οι άλλοι είναι… Εγώ αγαπώ την πατρίδα μου γιατί αγαπάει όλες τις πατρίδες του κόσμου». [https://youtu.be/l7kbmPGThyI]
Με αυτές τις δηλώσεις του – η οποίες ήταν κατά πολύ χειρότερες από το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς» που έθετε άλλοτε – δημιούργησε σε αρκετούς την εντύπωση ότι είχε περάσει οριστικά πια στο αντίπαλο στρατόπεδο, σε αυτό των εχθρών της εργατικής τάξης, της Αριστεράς, των κοινωνικών κι αντιφασιστικών αγώνων, του Διεθνισμού.
▪️ Αυτή η εμφάνιση προβλημάτισε πολλούς όπως με τη συμμετοχή του ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με τη Νέα Δημοκρατία στις εκλογές του 1990 όπου και εξελέγη τοποθετημένος στην τρίτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του κόμματος και διατελεί υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και Επικρατείας για περίπου 2,5 χρόνια. Στα νεότερα χρόνια, την 1η Δεκεμβρίου 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα» ενώ τον Σεπτέμβριο του 2013 αποφάσισε με επιστολή του να αποστρατευτεί από την Κίνηση.
▪️Όσο για το Μακεδονικό το 1997 ο Μίκης Θεοδωράκης είχε δηλώσει πως «Το όνομα δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία, αρκεί οι λαοί να ζήσουν ειρηνικά». [http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=176589]
Αργότερα, σε συνέντευξη του τόνισε «Εξ αντικειμένου αυτή η χώρα ωθείται προς τη βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα. Γιατί λοιπόν να μην είναι δυνατή η ευόδωση των σχέσεών μας προς όλα τα επίπεδα και ό,τι προκύψει; Η Τελωνειακή Ένωση, η συνομοσπονδία κ.λπ. είναι απλώς όροι. Πάντως νομίζω ότι το θέμα της ονομασίας θα ξεπεραστεί όταν οι σχέσεις των δυο λαών φθάσουν σε τέτοιο σημείο, που το όνομα δεν θα έχει καμιά σημασία».
▪️Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν από τους βασικούς ομιλητές στο συλλαλητήριο στην Αθήνα, το οποίο έλαβε χώρα στις 4 Φεβρουαρίου 2018. Στον λόγο του ανέφερε πως «Η Μακεδονία είναι μία, ήταν, είναι και θα είναι πάντα ελληνική». Οι δηλώσεις συγκέντρωσαν τη στήριξη κομμάτων της βουλής, ενώ ακόμη και οι τότε βουλευτές της Χρυσής Αυγής επικρότησαν τη στροφή του Μίκη Θεοδωράκη σχετικά με την ονομασία της Μακεδονίας. [https://tvxs.gr/news/ellada/o-kasidiaris-epainei-ton-miki-theodoraki]
▪️Οι περισσότεροι από εμάς στράβωσαν, και δικαίως, με την συμπεριφορά του Μίκη Θεοδωράκη που περιγράφηκε παραπάνω. Αλλά δεν ήταν η μόνη. Ο συνθέτης είχε δηλώσει σε εκδήλωση παρουσίασης τριών βιβλίων με άρθρα, συνεντεύξεις και ομιλίες του ότι οι Εβραίοι βρίσκονται «στη ρίζα του κακού, όχι του καλού».
Συγκεκριμένα, ο συνθέτης τότε είχε πει: «…θα πω μια κουβέντα του Προέδρου μας Σαρτζετάκη, ότι είμαστε λαός ανάδελφος. Είμαστε μόνοι μας. Αλλά χωρίς αυτό το φανατισμό, την αυτογνωσία και τον φανατισμό που έχουν οι εβραίοι. Είμαστε δύο λαοί ανάδελφοι στον κόσμο, εμείς και εβραίοι, αυτοί όμως έχουν τον φανατισμό και καταφέρνουν να επιβάλλονται… Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο μικρός λαός είναι στη ρίζα του κακού, όχι του καλού, που σημαίνει ότι η πολλή αυτογνωσία και η πολύ επιμονή κάνει κακό…».
▪️Αυτή η ξεκάθαρα αντισημιτική δήλωση [https://www.in.gr/2003/11/12/greece/anastatwsi-prokalesan-oi-dilwseis-theodwraki-gia-toys-ebraioys/ ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων. Κάτω από την πίεση ο Θεοδωράκης αναγκάστηκε να αναθεωρήσει. Για λόγους ιστορικής ακρίβειας την παραθέτω ολόκληρη.
«Η γνώμη μου για τον ισραηλινό λαό ήταν πάντα γνωστή -όπως άλλωστε και για όλα τα θέματα- και ειλικρινά απορώ για ποιον λόγο τώρα δημιουργήθηκε τόσος θόρυβος σαν να άκουσαν κάτι για πρώτη φορά. Ισως κάποιοι να θεώρησαν κατάλληλη γι αυτούς τη στιγμή να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον μου.
»Ήμουν πάντα στο πλευρό των αδυνάτων, των αγωνιζόμενων για τα δίκαιά τους λαών. Και μεταξύ αυτών και του ισραηλινου λαού. Τραγούδησα τα πάθη του όσο μπόρεσα καλύτερα. Ήμουν πάντα υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Και το απέδειξα έμπρακτα, μεταξύ άλλων και όταν ανέλαβα ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Αλόν και Αραφάτ στα γεγονότα του 1972.
»Όμως ακριβώς για τους λόγους αυτούς είμαι απολύτως κατά της πολιτικής Σαρόν και το έχω επανειλημμένα τονίσει, όπως επίσης επανειλημμένα έχω καταδικάσει το ρόλο επιφανών Αμερικανοεβραίων πολιτικών, διανοητών και θεωρητικών στη χάραξη της σημερινής επιθετικής πολιτικής Μπους.
»Μόνο σκόπιμα μπορεί να γίνει σύγχυση ανάμεσα στον ισραλινό λαό που έμπρακτα έχω αποδείξει ότι τιμώ και θαυμάζω και στα αρνητικά αυτά φαινόμενα που στην ουσία αυτά αμαυρώνουν την εικόνα του Ισραήλ παίζοντας γνήσια αντισημητικό ρόλο. Αυτά βρίσκονται στην πλευρά του Κακού, στη ρίζα του Κακού, όπως δήλωσα πρόσφατα.
»Προσωπικά είμαι ευτυχής διότι γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί Ισραηλινοί σε όλο τον κόσμο και μέσα στο Ισραήλ που συμφωνούν μαζί μου και αγωνίζονται για τα πραγματικά δίκαια του λαού τους που μπορούν να συνυπάρξουν με τα δίκαια των άλλων λαών, αγωνίζονται για την ειρήνη στην περιοχή τους και σε όλο τον κόσμο. Είμαι ευτυχής που είμαστε μαζί στους κοινούς αυτούς αγώνες, εδώ και δεκαετίες. Και ξέρω ότι με γνωρίζουν καλά, μέσα από τους αγώνες αυτούς και δεν περιμένουν τη λάσπη κάποιων για να με γνωρίσουν.
»Μήπως όμως αυτός είναι ο στόχος όσων ξαφνικά ανακάλυψαν τις ιδέες μου συκοφαντώντας με ως δήθεν αντισημίτη;»
▪️Αλλά η αρχική δήλωση είχε γίνει. Χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ. Ο αντίκτυπος της ήταν τόσο ισχυρός ώστε ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος να δηλώσει ότι: «Η κυβέρνηση δεν συμμερίζεται και δεν συμφωνεί με τις απόψεις που εξέφρασε κατά τη διάρκεια εκδήλωσης ο κ. Μίκης Θεοδωράκης για τους Εβραίους. Ο ελληνικός λαός στην ιστορική του διαδρομή έχει υπερασπιστεί την εβραϊκή κοινότητα στην Ελλάδα, την οποία και ο ίδιος ο κ. Θεοδωράκης έχει τιμήσει με το μουσικό του έργο Μαουτχάουζεν. Βεβαίως, πέρα από τη διαφωνία μας για τη θέση αυτή, ο Μίκης Θεοδωράκης παραμένει πάντα υψηλά στην εκτίμησή μας για το έργο που έχει προσφέρει και τη μεγάλη συμβολή του στον πολιτισμό μας και στον τόπο μας».
▪️Συμπληρωματικά, το 2011 με απόφαση της προέδρου της Αυστριακής βουλής λογοκρίθηκε και οδηγήθηκε σε ματαίωση η παρουσίαση του έργου «Μαουτχάουζεν» του Έλληνα συνθέτη στην τελετή μνήμης των θυμάτων του Ναζισμού στην αυστριακή Εθνοσυνέλευση και με αφορμή την 66η επέτειο της απελευθέρωσης του πρώην ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν. Σύμφωνα με τη δημόσια Αυστριακή Ραδιοφωνία (και από το Αυστριακό Πρακτορείο Ειδήσεων ΑΡΑ), αναφερόμενη στην τελετή μνήμης, την απόφασή αυτή για την αλλαγή του προγράμματος με ματαίωση της παρουσίασης του Μαουτχάουζεν και αντικατάσταση με άλλα μουσικά έργα, η πρόεδρος της αυστριακής Βουλής Μπάρμπαρα Πράμερ αιτιολόγησε επικαλούμενη τις «επανειλημμένες αντισημιτικές δηλώσεις του Μίκη Θεοδωράκη τα προηγούμενα χρόνια, με τις οποίες ο ίδιος άφησε άσχημες εντυπώσεις». [https://www.tovima.gr/2011/05/05/culture/i-aystriaki-boyli-logokrinei-ergo-toy-m-theodwraki/]
▪️Ασφαλώς και ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας εμβηματικός κοινωνικός αγωνιστής, είτε μέσα από την μουσική του παραγωγή, είτε μέσα από την συμμετοχή του στα κοινά και τις εξορίες του. Όποιος θέλει να τον αξιολογήσει σωστά δεν μπορεί να κρύψει την προγενέστερη δράση του (τιμημένος με το βραβείο Λένιν, εξόριστος σε Ικαρία, Ζάτουνα Αρκαδίας, Ωρωπός, φυλακή στα βασανιστήρια της Οδού Μπουμπουλίνας και στις φυλακές Αβέρωφ, ίδρυση του ΠΑΜ, αλληλεγγύη σε Ιρανούς, Κούρδους, Σέρβους κτλ), αν και οι θέσεις του τα τελευταία χρόνια απογοήτευσαν και θύμωσαν πολλούς. Βλέπετε, η συνομωσιολογία και οι ανεδαφικές πολιτικές προτάσεις, στα όρια του παράλογου, δεν μπορούν να ωφελήσουν τον λαό που διεκδικεί ρεαλιστικές λύσεις στα προβληματά του. Βέβαια, όλα τα παραπάνω δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία.
Οι ρίζες της πρόσφατης πολιτικής συμπεριφοράς και τακτικής του Μίκη είναι πιο βαθιές, και φτάνουν στην εποχή του Πολυτεχνείου και στην ιδεολογική στήριξη του επιχειρήματος «Καραμανλής ή τανκς», ότι δηλαδή η λύση Καραμανλή αποτελούσε τη μόνη εφικτή έξοδο από τη δικτατορία χωρίς αιματηρές συγκρούσεις ενώ την ίδια περίοδο το φοιτητικό και εργατικό κίνημα γνώριζε μια καινούργια άνθηση και ριζοσπαστικοποίηση που διεκδικούσε να τελειώνουμε με το κράτος και παρακράτος της Δεξιάς, βάζοντας παράλληλα τις βάσεις για μια νέα, πρωτότυπη και υπέρ της εργαζόμενης πλειοψηφίας κοινωνικοπολιτική λύση. Και ας μην ξεχνάμε ότι οι Κουμής και Κανελλοπούλου δολοφονήθηκαν από τα ΜΑΤ το φθινόπωρο του 1980 κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ράλλη και της Δεξιάς, συντηρητικής παράταξης...
▪️Ο Μίκης Θεοδωράκης ως αγωνιστής και δημιουργός διαμορφώθηκε από το μεγάλο και προδομένο κίνημα της Αντίστασης κι από τους αγώνες ενάντια στην Απριλιανή δικτατορία καθώς και από τις επιλογές της «επίσημης» Αριστεράς (ΚΚΕ και ΚΚΕ εσ.) εκείνο το διάστημα. Το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς» συμπυκνώνει μια ολόκληρη περίοδο συμβιβασμών και δισταγμών. Η ΕΔΑ και το ΚΚΕ είχαν σπαταλήσει τη δυναμική του κινήματος των Ιουλιανών του ’65 και είχαν σταθεί ανίκανοι να κάνουν το οτιδήποτε για να εμποδιστεί τη Χούντα. Συνέπεια ήταν η κρίση και η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968. Παρά τις συνθήκες παρανομίας και ήττας, άνοιξε ο δρόμος για την εμφάνιση νέων δυνάμεων στην Αριστερά. Και χωρίς αυτή τη νέα αντικαπιταλιστική και επαναστατική Αριστερά, η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν θα ήταν αυτό που τιμούμε και μας δίνει έμπνευση σήμερα. Η πολιτική αντιπαράθεση της περιόδου δεν είχε να κάνει μόνο με την παραμονή ή την αποχώρηση από την κατάληψη του Πολυτεχνείου ούτε με τα συνθήματα. Είχε να κάνει και με τη στρατηγική. Η διακήρυξη που πρότειναν τα δύο ΚΚΕ στη Σ.Ε στις 16 Νοέμβρη έλεγε: «Καλούμε όλα τα αντιδικτατορικά κόμματα και οργανώσεις, να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πρόγραμμα που θα αποκαταστήσει τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία». Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ανέτρεψε αυτά τα δεδομένα. Αλλά η πολιτική που ακολούθησαν τα «βασικά» κόμματα της Αριστεράς δεν άλλαξε στη Μεταπολίτευση. Εκεί ακριβώς διαμορφώθηκε και η επιλογή του Μίκη για επικοινωνία και συνεργασία με τη Νέα Δημοκρατία. Με λίγα λόγια μέσα από την δράση του ενσάρκωσε την πορεία, τις τραγικές στιγμές και τις αντιφάσεις της «επίσημης» Αριστεράς.
Βέβαια, και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σε αυτό, πέρα από τη γενικότερη κατάσταση ήταν κι οι προσωπικές επιλογές του συνθέτη που προβλημάτισαν στη συνέχεια. Και τι να πει κανείς για τον άνθρωπο που καλούσε, και πολύ σωστά, τον Μπιθικώτση να μην τραγουδήσει τον ύμνο της Χούντας για να καταλήξει το 2018 να συμπορεύεται με τη Χρυσή Αυγή και τους νοσταλγούς του Παπαδόπουλου. [https://aristeros-sxoliasmos.blogspot.com/2021/09/blog-post_58.html]
▪️Ο Μίκης πάλευε – μέχρι τουλάχιστον τη συμμετοχή του στα εθνικιστικά συλλαλητήρια για τη Μακεδονία – για τα δικαιώματα του λαού αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να εκπροσωπήσει τον λαό και τα οραματά του, ιδιαίτερα από την στιγμή που συμμετείχε ή μάλλον πρωτοστατούσε στη δημιουργία εθνικιστικών κινήσεων που αναπαρήγαγαν την καθεστωτική και ακροδεξιά λογική περί εθνομηδενισμού, στοχοποιώντας δηλαδή την Αριστερά και το εργατικό κίνημα και που την ίδια ώρα μιλούσε για Κατοχή του τόπου και εξαρτημένη χώρα από το διεθνή κεφάλαιο αναζητώντας τη λύση στο οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα στα πετρέλαια και στο φυσικό αέριο.
▪️Μπορούν οι παραπάνω επισημάνσεις, που απέχουν κατά πολύ από τις αγιογραφίες του Μίκη που θα δουν το φως της δημοσιότητας, να σβήσουν το μεγάλο έργο του συνθέτη; Κατά τη γνώμη μου δεν μπορούν. Ούτε πρέπει να έχουν τέτοιο σκοπό. Αλλιώς η όποια κριτική στον Μίκη Θεοδωράκη δεν θα είναι τίποτα άλλο από μια αντιδραστική θεώρηση και θέση. Αντίθετα, αυτές οι επισημάνσεις μπορούν να βοηθήσουν και να τοποθετήσουν εντός του πολιτικού και ιστορικού πλαισίου το φαινόμενο Μίκης Θεοδωράκης, να το αναλύσουν και να το αναδείξουν στις πραγματικές του διαστάσεις. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να διαγραφεί το σπουδαίο έργο του μουσικοσυνθέτη – κι είναι τόσο σπουδαίο που δεν κατάφερε να το υποβαθμίσει ούτε ο ίδιος του ο δημιουργός – αλλά και σε καμία περίπτωση το έργο και το πολιτικό του παρελθόν δεν μπορούν να λειτουργούν ως παραμορφωτικός φακός για το σήμερα.
▪️Δυστυχώς, επιχειρήματα του τύπου «Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν μεγάλος σε ηλικία, δεν ήξερε τι έλεγε» ή ότι έλεγε «μαλακίες» πέρα ότι προσπαθούν να δικαιολογήσουν ως «απλά» λάθη κάποιες πολιτικές θέσεις του συνθέτη, καταλήγουν να υποτιμούν και το ίδιο ως προσωπικότητα. Με λίγα λόγια βρίσκονται εκτός του τόπου και του χρόνου.
* Ο (ελαφρώς αλλαγμένος, για ευνόητους λόγους) τίτλος του σημειώματος προέρχεται από σχετικό σύνθημα που γράφτηκε στην είσοδο του σπιτιού του Μίκη Θεοδωράκη μια μέρα πριν τη συμμετοχή του στο εθνικιστικό συλλαλητήριο για το Μακεδονικό. Όπως αναφέρει σχετικό κείμενο:
«Σήμερα το μεσημέρι μερικές συντρόφισσες και σύντροφοι παρεμβήκαμε στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη, γράφοντας στην πρόσοψη: «Η ιστορία σου ξεκινάει από το βουνό και καταλήγει στον εθνικό βούρκο της πλατείας Συντάγματος». Στη συνέχεια πετάξαμε μπογιές και αποχωρήσαμε.
Ο Μίκης θα είναι αύριο κεντρικός ομιλητής στο «συλλαλητήριο για το Μακεδονικό», παίρνοντας θέση στην ανασυγκρότηση του εθνικού κορμού, μαζί με όλο τον εθνικιστικό, πατριωτικό συρφετό, την ίδια ώρα που η επίθεση στους “από τα κάτω” εντείνεται με αντιαπεργιακούς νόμους, πλειστηριασμούς πρώτων κατοικιών κλπ συμβάλλοντας στην γενικότερη υποτίμηση των ζωών μας…
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου