Ανάμεσα στο Φως και τη Σκιά

 

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΗ ΣΚΙΑ 

«Διότι πολιτισμός δίχως ειλικρινές και έμπρακτο νοιάξιμο για τον άνθρωπο και για το οικοσύστημα δεν λογιέται» — Γιάννης Μακριδάκης

Υπάρχουν φορές που η αλήθεια δεν είναι μόνο μία. Υπάρχουν φορές που ένας αγωνιστής της φύσης, ένας ειλικρινής εργάτης του περιβάλλοντος και της πατρίδας του, ένας μοναχικός λογοτέχνης της Χίου που εγκατέλειψε τα φώτα της πόλης για να φωτίσει τις σκιές του κόσμου, λέει κάτι που μοιάζει σωστό — αλλά στο πλαίσιο της συγκυρίας ηχεί παράταιρα. Ίσως και επικίνδυνα.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η πρόσφατη δημόσια τοποθέτηση στα κοινωνικά δίκτυα του συγγραφέα και βιοκαλλιεργητή Γιάννη Μακριδάκη σχετικά με τον δήμαρχο Χανίων, Παναγιώτη Σημανδηράκη. Με αφορμή το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων και μια δήλωση του δημάρχου για το προσφυγικό, ο Μακριδάκης εξέφρασε χαρά που θα τον γνωρίσει προσωπικά, αναγνωρίζοντας πως «πολιτισμός δίχως ειλικρινές και έμπρακτο νοιάξιμο για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα δεν λογιέται».

Πώς να διαφωνήσει κανείς με τη φράση αυτή; Ποιος/α, με στοιχειώδη πολιτική και κοινωνική ευαισθησία, δεν θα αναγνωρίσει ότι οι αξίες του ουσιαστικού πολιτισμού είναι η μέριμνα για τον άνθρωπο και τη γη; Και όμως, ακριβώς αυτό το σωστό — ειπωμένο τη λάθος στιγμή, με λάθος αφορμή και χωρίς καμία κριτική αποτίμηση της πολιτικής πράξης — μετατρέπεται από διακήρυξη σε εργαλείο εξευγενισμού της εξουσίας.

Δεν είναι λίγοι, μεταξύ τους κι εγώ, όσοι/ες αναγνωρίζουν στον Γιάννη Μακριδάκη μια καθαρότητα πρόθεσης, μια συνέπεια ζωής και γραφής που σπάνια συναντάς στην εποχή μας. Ο ίδιος μετουσίωσε το βίωμα σε λόγο και την πολιτική σε καθημερινότητα· πήρε αποστάσεις από τα αστικά κέντρα, πολέμησε την τουριστική αποικιοκρατία της Χίου, ύψωσε ανάστημα στον παραλογισμό της αποανάπτυξης των λίγων σε βάρος των πολλών. Η στάση του απέναντι στη φύση, στη γεωργία, στον καταναλωτισμό, είναι κομμάτι μιας βαθιάς, στοχαστικής και κριτικής αντίληψης για τον κόσμο.

Ακριβώς όμως για αυτόν τον λόγο, η στάση του απέναντι στη δήλωση του δημάρχου Χανίων δεν μπορεί να μένει αναπάντητη. Όχι από κακεντρέχεια. Όχι από αντιπάθεια. Αλλά από πολιτική ανάγκη. Διότι εκεί που ο Μακριδάκης έπρεπε να δει, δεν κοίταξε. Εκεί που όφειλε να ερευνήσει, αποδέχτηκε χωρίς κρίση. Και εκεί που όφειλε να μιλήσει με αποχρώσεις — μίλησε απερίσκεπτα, σε εγκωμιαστικό ύφος. 

Ο Σημανδηράκης και μια δήλωση για τους πρόσφυγες 

Ο δήμαρχος Χανίων δεν είναι άγνωστος στον πολιτικό χάρτη της Κρήτης. Δεν είναι πρωτοεμφανιζόμενος. Ούτε πρόκειται για ανεξάρτητη φωνή που παλεύει ενάντια στους μηχανισμούς. Είναι πρόσωπο ενεργό, με σταθερή συμμετοχή σε κάθε στάδιο της κρατικής διαχείρισης — από την «αξιοποίηση» του πρώην στρατοπέδου Μαρκοπούλου μέχρι την αδιαφορία για την κατάσταση των προσφύγων που στοιβάζονται στην Αγιά. Η δήλωση του για τη ρατσιστική επίθεση στον Τσεσμέ στο Ρέθυμνο, μια θεσμικά αναγκαία και πολιτικά ανώδυνη τοποθέτηση, δεν συνιστά πράξη πολιτικής ευθύνης. Είναι το ελάχιστο δυνατό που μπορεί να κάνει ώστε να μην χαρακτηριστεί συνένοχος στην κυβερνητική πολιτική των επαναπροωθήσεων και των απελάσεων. 

Το γεγονός ότι η δημοτική αρχή Σημανδηράκη συνεχίζει να διατηρεί το πρώην εκθεσιακό κέντρο της Αγιάς ως προσωρινό «χώρο φιλοξενίας» προσφύγων – ένα χώρο παρατημένο, ακατάλληλο και μακριά από την πόλη – δεν είναι μια απλή διοικητική αβλεψία. Είναι ξεκάθαρα μια πολιτική επιλογή. Συγκεκριμένα, είναι μια επιλογή που δεν αμφισβητεί, αλλά νομιμοποιεί τις εθνικές στρατηγικές αποτροπής με την ανάπτυξη στρατοπέδων συγκέντρωσης στη στεριά και κατασταλτικών δυνάμεων (Λιμενικό, φρεγάτες) στη θάλασσα. 

Αντίφαση ή αφέλεια; Η ευθύνη της δημόσιας τοποθέτησης

Όταν λοιπόν ο Γιάννης Μακριδάκης, ένας συγγραφέας και ακτιβιστής, αποφασίζει να μιλήσει δημόσια υπέρ μιας δήλωσης ενός τέτοιου δημάρχου, τότε οφείλει να έχει γνώση. Να έχει ψάξει. Να έχει, αν όχι αποδομήσει - αυτό ίσως είναι μια δουλειά που πρέπει να αναλάβουν οι Χανιώτες και οι Χανιώτισσες, τουλάχιστον να αναρωτηθεί. Δεν είναι δυνατόν ένας διανοούμενος που καταγγέλλει την αλλοτρίωση και την αδικία να αγνοεί πως το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων είναι, μεταξύ άλλων, ένας θεσμός που ενσωματώνει την κανονικότητα της πολιτικής εξουσίας**. Ότι δίπλα του στο πάνελ θα κάθονται πολιτικοί που πρωταγωνίστησαν σε πολιτικές καταστολής. Ότι σε τέτοια φεστιβάλ ο «πολιτισμός» γίνεται άλλοθι για την εξαφάνιση της πολιτικής.

Ακόμη χειρότερα: όταν ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει, σε άλλη ανάρτηση, πως «θέλει να ακούσει τους πολιτικούς», χωρίς καμία κριτική επιφύλαξη, τότε το πρόβλημα δεν είναι η περιέργεια. Είναι η απουσία συνείδησης για τον ρόλο του λόγου του. Τουλάχιστον στη συγκεκριμένη περίπτωση. Διότι ο λόγος ενός συγγραφέα δεν είναι ποτέ απλός. Ούτε ουδέτερος. Δεν είναι απολίτικη διατύπωση. Είναι πράξη. Και κάθε πράξη έχει πλευρά.

Ξανά για τον ρόλο της λογοτεχνίας ως πράξη αντίστασης 

Η λογοτεχνία, για να έχει αξία στην εποχή μας, οφείλει να παίρνει θέση. Όχι μόνο μέσα από τα έργα. Αλλά και μέσα από την παρουσία του δημιουργού. Ο συγγραφέας, ακόμη κι αν αποφεύγει τα πανό και τις πορείες – τολμώ να πω, ότι δεν είναι υποχρεωμένος να βγαίνει ως διαδηλωτής στο δρόμο, δεν μπορεί να αθωώνει με τον λόγο του την εξουσία. Δεν μπορεί να συγκαλύπτει, έστω άθελά του, την ταξική και κατασταλτική λειτουργία του κράτους. Δεν μπορεί να χαρίζεται.

Αν σήμερα υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που ελπίζουν στη λογοτεχνία για να αφουγκραστούν μια άλλη αλήθεια, μια αλήθεια έξω από την ιδεολογική μονοκρατορία, τότε αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να απογοητευτούν από τέτοιες δηλώσεις ενώ περιμένουν ή μάλλον γνωρίζουν, ότι ο συγγραφέας τους σε κάθε άλλη περίπτωση θα σταθεί απέναντι. Όπως στάθηκε απέναντι στον τουριστικό βιασμό της Χίου. 

Το τίμημα της συνέπειας 

Οφείλουμε να το ξεκαθαρίσουμε. Ο Μακριδάκης δεν είναι ούτε βολεμένος, ούτε διαχειρίσιμος. Είναι σημαντικός και αγαπημένος συγγραφέας. Και αυτό πρέπει να το κρατήσουμε. Έχει το δικαίωμα να κάνει λάθος. Και ποιος/α δεν κάνει; Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ο έπαινος. Είναι η εύκολη συγκατάθεση. Είναι η απουσία γνώσης για το περιβάλλον στο οποίο τοποθετείται. Είναι το γεγονός ότι η φωνή του, αντί να ενοχλεί, καταντά να καθησυχάζει. Όμως, δεν θα τον καταδικάσουμε. Ούτε θα τον λοιδορήσουμε. Άλλωστε είναι ένας από εμάς. 

Επίλογος

Αν ο πολιτισμός «χωρίς έμπρακτο νοιάξιμο για τον άνθρωπο» δεν λογιέται, τότε το ίδιο ισχύει και για τις δημόσιες τοποθετήσεις. Χωρίς επίγνωση, χωρίς πολιτικό πλαίσιο, χωρίς αυτοκριτική, δεν λογιούνται.

Ο Γιάννης Μακριδάκης έχει ακόμη να προσφέρει πολλά στον τόπο και στη λογοτεχνία. Ας προσέξει, πριν δώσει απλόχερα τους επαίνους του. Ας δει πίσω από τις δηλώσεις. Γιατί πίσω από κάθε καλογραμμένη δήλωση μπορεί να κρύβεται μια αλήθεια που κανείς δεν θέλει να δει. Και η εποχή δεν θέλει φιλικά λόγια προς πρόσωπα που επιτίθενται με κάθε τρόπο στις ανάγκες μας. Θέλει στάση. Και αυτή η στάση, ακόμη και όταν πονάει, είναι η μόνη που αξίζει.

Ειρηναίος Μαράκης 

Χανιά, 25/6/2025

___

* Διαβάστε τις δηλώσεις του Γιάννη Μακριδάκη - που δεν είναι τυχαίο ότι προκάλεσαν αρνητικές αντιδράσεις σε πλήθος αναγνωστών του και του Δημάρχου Χανίων 

** Περισσότερα για το ζήτημα στο άρθρο «Το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων ως πολιτιστική βιτρίνα της εξουσίας και του πολέμου»